કુતરા જેવી ઊંઘ

મધરાતે શેરીનું કુતરું રુવે તો એને છાનું રાખી શકાતું નથી, 

એની સાથે રુદન કરી શકાતું નથી, 

કેમકે સ્માર્ટફોનમાં સચવાયેલું આંસુ ઝટ દઈ બહાર નીકળે એમ શક્ય નથી.

છુપા નામે સેવ કરેલા નંબરનું લાસ્ટ અપડેટ જોઇને સેન્ટી થવા જેટલી સગવડ મળી શકે છે મધરાતે 

પણ એથી કઈ કુતરાનાં રુદનની તીવ્રતામાં લેશ ફરક પડતો નથી. 

અધવચ્ચે બુઝાઈ જતી બીડી જેવી આળસુ પથારીમાં પથરો થઇને પડ્યું હોય છે શરીર 

પણ એને મધરાતના અંધારામાં છાતી ફૂટતા કુતરા પર ફેંકી શકાતું નથી,

ફક્ત પડખા ઘસી શકાય છે પણ કૂતરાની જેમ છડેચોક પોક મૂકી શકાતી નથી કોઈ નામે.

ઘરર ઘરર ફરતા પંખાને જ ધારી લેવાનો છે ચાંદો 

ને નહિ શોધાયેલી કોઈ ભાષામાં લખવાનું છે નામ એના પર.

પંખાનાં અવાજ અને ઘડિયાળની ટકટક સાથે કાનનું તાદાત્મ્ય સાધીને 

પગથી માથા સુધી ઓઢી લેવાનો છે ધાબળો 

આંખો સદંતર કચ્ચીને કરી દેવાની છે બંધ 

બસ...હવે આવવામાં જ છે

સહેજ પરસેવો વળશે ને પરસેવાની ગંધ જશે નાકમાં 

કુતરાઓ એની મેળે થઇ જશે ચુપ 

બિસ્તરની કરચલીઓ લાગવા માંડશે મુલાયમ 

માથે ગોળ ફરતો ચાંદો હવે આવી જશે આગોશમાં અદ્દલ એ જ ખુશ્બુ સાથે

ને ઘડીક માટે આવી જશે કુતરા જેવી ઊંઘ પણ.

- મેહુલ મંગુબહેન, ૭ નવેમ્બર ૨૦૧૬, અમદાવાદ 

कत्ल और कविता

कत्ल और कविता के बिच पल भर का फांसला होता है 

हत्या के लिए नहीं उठ पाते हाथ अक्सर कविता लिख लेते हैं !

हलक में जब गालियां घुट घुट कर मर जाती हैं तो वे गीत बन जाती है 

दरअसल जब जब मेरे भीतर कविता और कत्ल के बिच लड़ाई होती हैं  

पता नहीं क्यों हर बार कविता ही जीत जाती हैं 

हाँ मैं कुबूल करता हूँ मैंने मनसूबे रखे हैं 

मुट्ठियां भींच कर पसीने से तर कर रख है गुस्सा भी 

कई बार किया हैं महसूस की लब्ज़ बेकार हैं अब तो बस.... 

लेकीन हरबार कत्ल की साजिश दम तोड़ देती हैं

हरबार जित जाते हैं कविता के संस्कार 

वह की जिसमे कहा जाता है की विचार मृत्यहिन हैं 

सोच चाहे की क्तिनी भी बुरी क्यों न हो वो 

बुरी से बुरी भी क्यों न हो पर कत्ल करना उससे भी बुरा है 

वह की जो कहते रहते है आस अमर होती हैं 

हर रात बनी कत्ल की साजिश अखबार के पन्नो पर आके रुक जाती हैं 

जिस पर लिखा होता है
मेरा देश बदल रहा हैं 

आगे बढ़ रहा हैं !

- मेहुल मंगुबहन, अहमदाबाद  

ડાચુ

તમે સદીઓથી તમારું ડાચુ જોઈને થાકયા નથી મૂંછનાં વાળનાં સેટિંગથી કદી કંટાળ્યા નથી મેક-અપનાં માપ અને લિપસ્ટિકનાં શેડ્સથી તરબતર તમારા ડ્રોઈંગરૃમનું મિરર અહો કેટલું હેપ્પી ! ડેલીએ લટકતા આઈનાનો દોમ તો પરમ પવિત્ર સંસ્કૃતિનું પ્રકાશપુંજ સમ. વેદોથી લઈને ઉપનિષદો, બ્રાહ્મણગ્રંથોથી લઈને સ્મૃતિઓ-પુરાણોની લાલિમાથી લથપથ તમારો આ અરીસો હું અવળો ફેરવી દઉં ? હવે, તમને તમારો વાંસો દેખાય છે ? ગોરીચટ્ટ કે પછી ડાઘાડુઘીવાળી ગાંડ તમને દેખાય છે ? બસ, આ ઉઘાડી ગાંડ અને નાગો બરડો એ જ સત્ય છે. તમે એને જુઓ, જોયા જ કરો, જોયા જ કરો.... એમાં તમને દેખાશે ઈકોતેર પેઢીઓની ધરોહર એમાં તમને દેખાશે વૈતરણી પાર કરવા પકડવાનું પૂંછડુ, દેખાય છે ને ? હવે અરીસો સીધો કરીને ફરીથી જોઈ શકો છો તમારું ડાચુ તમને ખુદનાં ચહેરાને બદલે ગાંડ અને બરડો દેખાય તો હજી આપણે વાત કરી એમ છીએ અન્યથા હુંં અરીસો તમારા મોઢે મારીશ. - મેહુલ મંગુબહેન, 25 જુલાઈ 2016

कोई मुक्ति नहीं

कविताए अभिशाप होती हैं 

और कवि होने का अर्थ होता हैं अभिशापित होना !

वह छटपटाहट को छन्द में परिवर्तित कर देती हैं 

कुछ न कर पाने की बेबसी को पहना देती हैं लबझ के कपडे 

कविता के लिए उठी कलम में मजदूर के हाथ जितनी ताकत नहीं होती 

उसकी उंगलिओ में धान काटते किसान सी नजाकत नहीं होती 

क्यूंकि दरअसल वो कुछ पा नहीं सकती 

वह न कुछ पैदा कर सकती हैं न कुछ बना सकती हैं  

वो बस भागना चाहती हैं 

और तब तक भागते रहना चाहती हैं जब तक चीखो की गूँज खत्म न हो 

जब तक पूरे बदन से निकलती खू की खुशबु हवाओं में पिधल न जाए 

जब तक दूर दूर तक दिखने बंद न हो जाए अभिशापित इंसान !

मुझे अक्सर कविताओ पे गुस्सा आता हैं 

या फिर तरस या फिर कुछ भी !

अभिशापित होकर जीते रहना बुरा तो हैं 

पर इस अभिशाप से कमबख्त कोई मुक्ति भी तो नहीं !

- मेहुल मंगुबहन, १६ मई २०१६ अहमदाबाद 

भारत माता की जय

भारत माता की जय

भारत माता के पड़ोसियों की जय 

भारत माता के पड़ोसियों के पड़ोसियों की भी जय !

जिन्हें माँ की विशाल कोख में से फुटपाथ का कोना भी नसीब न हुआ  

जिन्हें उनके खुद के भारत से खदेड़ दिया गया अनजान इंडिया में 

भारत माता के उन नाजायज बच्चो की जय !

भारत माता के विकास कारखानों की जय जो अविरत चलते रहते हैं
कतरा कतरा खून, टुकड़ा टुकड़ा जमीं नोचते रहते हैं 

और जीते जागते इंसानों को बना देते सर झुका कर चलनेवाला मेमना !

शेर की खाल पहने चौपाल पर गला फाड़नेवाले भारत माता के मेमनों की जय 

उन मेमनों को लाठी-तलवार देनेवाले भारत माता के नेताओ की जय 

हत्याकांड को गौरव समझनेवाली और मेमनों को पूजनेवाली जनता की जय !

भाषणों से निकलती आग की जय
चुप्पी से दी जाती षडयांत्रिक सहमती की जय
बेकार नौजवानों की जय, जवानी फ़िक्र में गुजारनेवाली बेबस लडकियों की जय
प्रतिपल चीरहरण देखती राजसभा की जय
प्रतिपल चीरहरण सहती जनसभा की जय
देश का नक्शा देखने से पहले कुपोषित मर गए बच्चो की जय  
कभी तहसील से आगे नहीं गए उन ठहरे हुए पांवो की जय !

जिनके लब्ज़ पानी में कंकड़ सा भी काम नहीं दे सकते उन कविओ की जय
जिनकी शिक्षा गुलामी सिखाती हैं उन द्रोणाचार्यो की जय 

उस गुलामी से अंतिम गुमनामी में चले जानेवाले छात्रो की जय 

भारत माता के शाहुकारो की जय 

भारत माता के व्याजवहसीओ की जय
क़र्ज़ में डूबे गरीबो की जय
क़र्ज़ से उभरे अमीरो की जय
सलवा जुडूम की जय
बड़े बांधो की जय
उन बांधो से निकले जल से चलते कारखानों की जय
उन बांधो से उजड़े जंगल की जय
आदिवासिओ का बलिदान भी जिनके काम न आया उन तरसे गाँवो की जय !
आम्बेडकर को गालिया देनेवालो की जय 

उन गालियों को लब्ज़ देनेवालो की जय
गाँधी को गोली मारनेवालो की जय
और उस गोली में बारूद भरनेवालो की जय
सरदार के ऊँचे बूत की जय
मायावती के हाथियों की जय
बाल ठाकरे के स्मारक की जय
प्रधानमंत्री के सूट की जय

ओपोझिशन के तुत की जय
सारे फ़िल्मी नेताओ की जय
सारे राजकीय अभिनेताओ की जय

भारत माता के भगवे झंडे की जय
भारत माता के हरे झंडे की जय
भगवे-हरे के बिच पिसते रहते नीले - सफ़ेद रंगों की जय
और सभी रंगों में ईमान खोज्नेवालो की जय

जय बुलवाने का ठेका लेनेवालों की जय
जय बुलवाने के ठेकेदारों के धमकी दे सकते गुंडों की जय
जय बुलवाने के ठेकेदारों के जान ले सकते बड़े गुंडों की जय 

प्रात-भुलनीय नागपुर नरेश की जय और उनके हैदराबाद सन्निवेश की जय
दोनों भेष के भक्तो की जय 

देशद्रोहियो के ठप्पों की जय
देशभक्ति के प्रमाणपत्रो की जय
भारत माता की जय 

भारत माता के पड़ोसियों की जय 

भारत माता के पड़ोसियों के पड़ोसियों की भी जय !

- मेहुल मंगुबहन, अहमदाबाद - ०४ अप्रैल २०१६

વાડો

હું શોધવા નીકળ્યો કવિતા..

લોથલથી લઈને આ રીવરફ્રન્ટ સુધી..

અમદાવાદની ગલીઓમાં , 

મુંબઈના પરામાં ને ડાયોસ્પરામાં 

ગાંઠે બાંધી શકાય એવી કવિતાઓ શોધવા નીકળ્યો.

દ્રોણના વંશજોએ એકલવ્ય પર લખેલી કવિતા

કે કૌરવકુલના કવીએ દ્રૌપદીના ચીરહરણ પર લખેલી કવિતા,

જુહાપુરાના મીયાભઈએ ગોધરાની ગાડીમાં બળેલા ૫૯ લોકો પર લખેલી કવિતા

કે પછી બાબુ બજરંગીના ફળીયામાંથી કોઈએ ગુલબર્ગકાંડ પર લખેલી કવિતા..

હું શોધવા નીકળ્યોતો ગટરમાં ગૂંગળાઈ મરેલી જિંદગીનું સોનેટ,

પણ મઘમઘતી ખુશ્બુઓ મળી..

હું શોધવા નીકળ્યોતો બળાત્કારનો ભોગ બનેલી છોકરીનું ગીત,

પણ મળ્યા ગુપ્તભાગે ગલગલીયા  

હું શોધવા નીકળ્યોતો નારોલથી સરખેજ દૌડતી શટલ રીક્ષાની મસ્તીનું અછાંદસ,

પણ મળ્યો પોલીસનો હપ્તો.ને સુગ.

હું શોધવા નીકળ્યોતો ડાંગી આદિવાસીના કુદરતી ધરમના આખ્યાનો,

પણ મને મળી ફક્ત ભેળસેળ..ને બુત્ઠું જંગલ.

હું શોધવા નીકળ્યોતો આ રંગીન શહેરના કાળા સન્નાટાની ગઝલ,

ટૂંટિયું વાળતા પણ હજી નથી આવડ્યું એવા

ભૂખ્યા, નાગા બચ્ચાઓ ઘડીક માટે હસી પડે એવા બે-ચાર જોડકણા

શોધવા નીકળ્યોતો હું.

પણ મળ્યા ફક્ત ટ્વિન્કલ ટ્વિન્કલ બાળગીતો..

કે પછી વાહ વાહ લુંટતા લાળગીતો..

રાયપુરના ભજીયા કે બૈરાના સમોસાનો ય સ્વાદ ના મળ્યો એકેય કવિતામાં,

મળ્યા ફક્ત વાટકી વહેવારો.

દરિયાના ગીતો મળ્યા અનેક પણ ખારવાના જીવતરની ખારાશ ના મળી,

કવિતામાં ઝરણાઓ મળ્યા હજાર પણ લોહીની વહેતી નદીઓ ના મળી,

અમુક અપવાદોને બાદ કરતા લગભગ કશું જ ના મળ્યું..

હવે અહી આ રાજના બારે મેઘ ખાંગા હોય,

ઘેર ઘેર છત ટપકતી હોય,

ઝુપડે ઢંકાયેલી તાડપત્રીઓ પણ કહોવાઈ ગઈ હોય, 

એક આંખને બીજી આંખ સાથે વેર હોય,

ગુપ્તાંગ સહીત અંગેઅંગમાં ઝેર હોય.. 

હોય અર્ધી દુનિયા ભૂખી, તરસી, નાગી,

બાકીની અર્ધીને લીલાલહેર હોય..

ત્યાં આ અપવાદોની થાગડથીગડનું શું ગજું ?

જેમ જેમ શોધતો ગયો એમ એમ મળતું ગયું મને કૈક નવું જ..

મળતા ગયા મને રોજ રોજ નવા નવા વાડા..

મોટો વાડો મોટા કવિઓનો,

નાનો વાડો નાના કવિઓનો,

ગજા પ્રમાણે સહુ એ કરેલા,

ભાત ભાતના વાડે-વાડા..

શુદ્ર કવિઓનો શુદ્ર વાડો,

વૈશ્ય કવિઓનો વૈશ્ય વાડો

ક્ષત્રીય કવિઓનો ક્ષત્રીય વાડો

બ્રાહમણ કવિઓનો બ્રાહ્મણવાડો.

આ વાડાઓની અંદર પણ પાછા બીજા નાના નાના વાડા.

ભૂલભૂલામણી તો એવી કે સાલા રસ્તા આવે આડા 

મુંબઈના કવિઓનો વાડો

અમદાવાદના કવિઓનો વાડો,

રાજકોટના કવિઓનો વાડો,

સુરતી કવિઓનો વાડો.

ફેસબુકની લાઈકના વાડા,

ટ્વીટરની કોમેન્ટના વાડા.

વાડો ગામડિયા કવિઓનો,

વાડો અર્બનીયા કવિઓનો,

મુખ્યમંત્રી સહીત અમલદાર કવિઓનો સરકારી વાડો,

ફક્ત લખી શકતા મારા જેવા બિનસરકારી કવિઓનો વાડો..

ભેણ....

જોઈ શકે છે બધુયે સમય નથી બાંડો

આ તે કેવી કવિતા ? આ કેવો નિભાડો ?

- મેહુલ મંગુબહેન, ૨૫-૧૧-૨૦૧૩, અમદાવાદ

વસંત ક્યાં છે ?

પીછાંઓ તરફડી રહ્યાં છે અધમૂવા થઈને

કપાઈ રહી છે એક પછી એક પાંખો

ટહુકાઓને ચીસ ગણવાનો રીવાજ થયો છે શરૂ

બુલેટ ટ્રેનની હડફેટે આવી ગયું છે બાજ પણ

આભ તરફ આંગળી ચીંધી કહ્યું રહ્યું છે કોઈ

કે મૂળ જમીનમાં નહિ આભમાં છે આ સંસ્કૃતિવૃક્ષના

દવાની જૂની શીશીમાં કેરોસીન ભેળવી સાચવી રાખેલા તડકાની હવે ખેર નથી

માર્ચ માથે ઉભો છે ને સુરજ બસ બરફ ઓકવામાં જ છે

વાયરો કોઈ વાયરસ જેમ ઘમરોળી રહ્યો છે નજરે ચડે તે બધું જ

હું તો રાહ જોતો તો વસંતની 

કોઈ કહે છે આવીને જતી ય રહી

કોઈ કહે છે આવી જ નથી વસંત

કોઈ વળી કહે છે આ જ છે વસંત

હું પ્રિયતમાનાં સ્પર્શ જેમ ઓળખું છું એને

આ બીજું જે કંઈ હોય, વસંત તો નથી જ નથી

તો કહી દોને પ્લીઝ વસંત ક્યાં છે ?

એ અહીં નથી તો ક્યાં છે ?

વસંત વિષે પૂછવું ગુનો તો નથી જ

બધા બાઘાની જેમ જોયા શું કરો છો

સંભળાતું ન હોય તો એકાદ ફૂલનો સંકેત તો આપો

વસંત ક્યાં છે ?

અરે કોઈ તો બોલો

વસંત વિષે બોલવું ગુનો તો નથી જ

કોઈ તો બોલો

આખર વસંત છે ક્યાં મારી ?

- મેહુલ મંગુબહેન, ૧૫ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬ અમદાવાદ

એ ગીત...

તારા ઘરની બારીમાંથી સુરજ ઉગશે ને ત્યારે 

સાવરણાને ફૂટશે પાંખો

લીંપેલા આંગણ પર બાઝેલા ઝાકળબિંદુઓ બની જશે બાજરો

ને પછી બધાય વાસમાંથી ઊડી આવશે પારેવડાઓ ચણવા

ચણતાં ચણતાં એ ગાવા માંડશે ગીત

ને એ ગીતમાં નહીં હોય રાજા-રાણીની વાતો

ગીતમાં નહીં હોય કુંવરીનાં રૃપની સ્તૃતિ કે કુંવરનું રાજતિલક

ગીતમાં નહીં હોય જોદ્ધાઓને ઘણી ખમ્માઓ

સાળની જેમ ખટ્ટાક ખટ્ટ લયમાં ગવાતું

સામેના શેઢાનાં સાદની જેમ ઝીલાતું

કુંડમાં બોળેલા ચામડા જેવું મુલાયમ હશે એ ગીત.

એ માનવમુક્તિનું મહાકાવ્ય રચાશે  તારા આંગણામાં જ તારી નજર સામે.

જેમાં થતો હશે સમતા અને સમત્વનો જયઘોષ

એયને દેવચકલી ને દેવકાગડો, 

પેલી કાળી કોયલ ને ધોળોધફ બગલો

લવબર્ડ અને જબ્બર બાજ

બધા એકસામટા ગીત ગાતા ઊડવા માંડશે ચારેકોર.

એ ગીત આપણને જોઈએ છે દોસ્ત

જળ-પવન ને આગની જેમ

કાં ચક્કરની શોધની જેમ
અનિવાર્ય છે એ ગીતનું હોવું.

પણ એને માટે હોવું જોઈશે એક ઘર

સુરજ ઉગી શકે એવી એક ઝીણકી શી બારી વાળુ
ને હોવા જોઈશે ઉડીને તારે આંગણે આવી શકે એવાં મુકત પારેવાંઓ પણ.

- મેહુલ મંગુબહેન, 16 જાન્યુઆરી 2016, અમદાવાદ

રેશનકાર્ડનું એક નામ

એક લસરકે સાવ ગરબડિયા અક્ષરમાં કોતરાયેલું રેશનકાર્ડનું એક નામ છું હું 

જેના આધારે મળી શકે છે સસ્તુ અનાજ બે-ચાર કિલો વધારે

તહેવાર ટાણે બસો-પાનસો ગ્રામ મોરસ 

અને પામોલીન તેલ પામી શકાય છે એના પર

મને નથી ખબર તમે મારા વિશે શું શું ધારો છો પણ

કદીક ખેંચ પડે તો તમે મને ઉંચકીનેે લઈ જઈ શકો છો પંડિત દીનદયાળની દુકાનમાં

અલબત્ત, એ મારા નામે તમને ઉધાર નહીં આપે કશું

પણ તોય રેશનકાર્ડમાં નામ હોવુ એ કંઈ નાની વાત થોડી છે?

એ નામ છે તો છે ચૂલો ને છે પ્રાયમસમાં ઘાસતેલ

એ નામ છે તો છે હાંડલાઓને હવાપાણીનો જલસો

એ નામ છે તો છે શાખ અડોસપડોસમાં મારી

કેમકે એને હું આપી શકું છું બાજુવાળાને ઉપકારની જેમ.

તમારા પાસપોર્ટ પર ભલે શોભે અખિલ વિશ્વના દેશોનાં એરપોર્ટ ઠપ્પા

મારે તો રેશનકાર્ડ પર દર મહિને વાદળી લીટા પડે એ જ વિશ્વપ્રવાસ.

ને લીટો ના પડેને એટલે મગજ પહોંચી જાય લખોટે

કારણ વગર નીકળી જાય બે-ચાર ગાળો

હાંડલાઓની હવા નીકળી જાય 

પીને પડયો હોય એમ લાંબો થઈ જાય ચૂલો ઓસરીમાં.

ફળિયું અક્ષરોનાં શિંગડા પહેરીને હસવા માંડે એકસામટુ

ના ના મારા પર નહીં, મારા ખાલી ખિસ્સા પર

ના ના ખાલી ખિસ્સા પર પણ નહીં 

એ હસતું હોય છે રેશનકાર્ડ પર લખેલાં મારા નામ પર.

પણ તોય રેશનકાર્ડમાં નામ હોવું એ કંઈ નાની વાત થોડી છે 

નામ હોય તો હસેય ખરા લોકો... 

મને ખબર નથી તમે મારા વિશે શું ધારતા હશો પણ....હું તો...

- મેહુલ મંગુબહેન, 9 જાન્યુઆરી 2015, અમદાવાદ